مرگ مغزی و کما دو نمونه از مهم‌ترین عارضه‌هایی هستند که برای مغز ایجاد می‌شود. اگرچه بیماران مبتلا به هر دو عارضه از نظر ظاهری شبیه هستند؛ اما مشکل آن‌ها یکسان نیست. افراد باید هردوی این بیماری‌ها را بشناسند. متاسفانه خانواده‌های فرد بیمار، در برخی موارد مجبور هستند برای جدا کردن دستگاه‌ها و توقف ضربان قلب بیمار رضایت دهند. چرا که امیدی به برگشت او وجود ندارد. اما در برخی موارد نیز بیمار به دستگاه‌ها متصل می‌ماند و حتی می‌تواند بعد از مدتی به زندگی برگردد. در این مقاله به هر دو عارضه پرداخته‌ایم و تفاوت‌های آن‌ها را نیز بررسی کرده‌ایم.
مرگ مغزی چیست؟
مرگ مغزی، به عنوان مرگ ساقه مغز نیز شناخته می شود. هنگام بروز این عارضه شخص در یک دستگاه پشتیبان به زندگی بطور مصنوعی ادامه می دهد و مغز او هیچ عملکردی ندارد. این دسته از بیماران بدون حمایت حتی قادر به نفس کشیدن نیستند. افرادی که به مرگ مغز دچاره شده‌اند، از نظر قانونی مرده در نظر گرفته می‌شوند. آن‌ها هیچ شانس بهبودی ندارند و بدن آن‌ها بدون دستگاه‌ها حتی یک ثانیه نیز دوام نمی‌آورد.
چرا بیمار مبتلا به مرگ مغزی شانس برگشت ندارد؟
این عارضه بسیار گیج کننده است. چرا که قلب بیمار به کمک دستگاه به تپیدن ادامه می‌دهد. همچنین او نفس می‌کشد و قفسه سینه او بالا و پایین می‌رود. اما زندگی نباتی دارد. چنین فردی هرگز به هوش نمی‌آید و هیچوقت نمی‌توانند بدون دستگاه نبض یا تنفس داشته باشند.
ساقه مغز این دسته از بیماران که قسمت پایین مغز است، از کار می‌افتد. ساقه مغز به نخاع (بخشی از سیستم عصبی مرکزی در ستون فقرات) متصل است. این بخش وظیفه تنظیم اکثر عملکردهای خودکار بدن را دارد که برای زندگی ضروری هستند. مهم‌ترین عملکردهایی که توسط ساقه مغز کنترل می‌شوند، عبارتند از؛
- تنفس
- ضربان قلب
- فشار خون
- انتقال اطلاعات از مغز به بقیه سلول‌ها
به طور کلی ساقه مغز نقش مهمی در عملکردهای اصلی مانند آگاهی و حرکت دارد. پس از مرگ مغزی، ممکن نیست کسی هوشیار خود را مجددا بدست بیاورد.
علت مرگ مغزی چیست؟
وقتی خون یا اکسیژن رسانی به مغز متوقف شود، مغز می‌میرد. این اتفاق می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- ایست قلبی: هنگامی که ضربان قلب متوقف می‌شود، خونرسانی به بدن نیز متوقف می‌شود. در صورتی که این مشکل چند ثانیه ادامه داشته باشد تمام بدن بیمار یا مغز او می‌میرد.
- انسداد خونرسانی به مغز بدلیل وجود لخته خون.
- انسداد رگ‌های خونی که خون را به مغز می‌رسانند.
مرگ مغز همچنین می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- سر درد شدید
- خونریزی مغز
- عفونت، مانند انسفالیتیسا
- تومور مغزی
- ضربه شدید به سر.
کما چیست؟
کما حالت طولانی مدت بیهوشی است. در هنگام اغما، فرد نسبت به محیط خود واکنش نشان نمی‌دهد. فرد زنده است و به نظر می‌رسد او خوابیده است. با این حال ، برخلاف خواب عمیق، فرد با هیچ تحریکی، از جمله درد، نمی‌تواند بیدار شود. در حالت کما بیماران همیشه به دستگاه وابسته نیستند. آن‌ها می‌توانند به تنهایی تنفس کنند و قلبشان نیز تپش دارد.
برخلاف بیماران مرگ مغزی، احتمال برگشت فردی که در کماست، وجود دارد. البته ممکن است حالت اغما مدت زمان بسیاری طول بکشد. البته همه بیمارانی که در حالت اغما هستند، بر نمی‌گردند. در واقع برگشت آن‌ها به علت کما، وضعیت جسمانی بیمار و میزان آسیبی که به مغز رسیده است، بستگی دارد. برخی از افراد در حالت کمای دائمی به سر می‌برند. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوانید مقاله سایت webmd را بخوانید.
چه عواملی باعث کما می شود؟
کما در اثر آسیب به مغز ایجاد می‌شود. آسیب مغزی می‌تواند به دلیل افزایش فشار، خونریزی، از دست دادن اکسیژن یا تجمع سموم باشد. بیش از ۵۰٪ کما مربوط به ضربه به سر یا اختلالات در سیستم گردش خون مغز است. در ادامه به تمام عواملی که منجر به ایجاد این مشکل می‌شوند، اشاره کرده‌ایم.
آسیب مغزی آنوکسیک.
این یک بیماری مغزی است که در اثر کمبود اکسیژن مغز به وجود می‌آید. کمبود اکسیژن برای چند دقیقه باعث مرگ سلول‌ها در بافت‌های مغزی می شود. آسیب مغزی آنوکسیک ممکن است در اثر حمله قلبی (ایست قلبی)، ضربه به سر، غرق شدگی، مصرف بیش از حد دارو یا مسمومیت ایجاد شود. اینکه این آسیب منجر به کما می‌شود یا مرگ مغز را به دنبال دارد، به شرایط بیمار وابسته است.
تورم مغز
آسیب دیدگی سر باعث تورم مغز یا خونریزی آن می‌شود. وقتی مغز در اثر ضربه متورم شود، مایع به جمجمه فشار می‌آورد. تورم ممکن است در نهایت منجر به وارد شدن فشار به ساقه مغز شود. بعضی اوقات کمبود اکسیژن، عدم تعادل الکترولیت‌ها یا هورمون‌ها باعث تورم می‌شود. اما ضربه‌ها نیز یکی از علت‌های اصلی ایجاد این مشکل برای مغز هستند.
خونریزی
خونریزی در لایه‌های مغز باعث تورم و فشردگی در سمت آسیب دیده مغز می‌شود که نتیجه آن کماست. این فشرده سازی باعث جابجایی مغز و آسیب به ساقه‌ی آن می‌شود. فشار خون بالا، آنوریسم مغزی و تومورها از علت‌های خونریزی مغز به شمار می‌رود.
قند خون
در افراد دیابتی، هنگامی که سطح قند خون بیش از اندازه زیاد شود، بیمار به کما می‌رود و در بدترین حالت دچار مرگ مغزی یا کمای دائمی خواهد شد. این وضعیتی است که به عنوان هیپوگلیسمی شناخته می‌شود. این نوع کما معمولاً پس از اصلاح قند خون برگشت پذیر است. با این حال، افت قند خون طولانی مدت می‌تواند به آسیب دائمی مغز منجر شود.
کمبود اکسیژن
اکسیژن برای عملکرد مغز ضروری است. ایست قلبی باعث قطع ناگهانی جریان خون و اکسیژن به مغز می‌شود که به آن کمبود اکسیژن هیپوکسیار گفته می‌شود. پس از احیای قلبی ریوی (CPR)، بازماندگان ایست قلبی غالباً به کما می‌روند.
عفونت و سموم
عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت یا انسفالیت نیز می‌تواند باعث کما شود. همچنین در صورت عدم توانایی سیستم دفاعی در بدن، سموم موجود در خون یا بدن ممکن است باعث ایجاد کما شوند. البته این مشکل برای افراد با بیماری‌های خاص و در موارد نادر رخ می‌دهد.
تشنج
یک حمله تشنجی بندرت کما ایجاد می‌کند. اما تشنج مداوم – که صرع نامیده می‌شود – می تواند باعث کما شود. تشنج‌های مکرر می‌تواند از بهبودی مغز در بین تشنج جلوگیری کند. که این باعث بیهوشی طولانی مدت و کما می‌شود.
در کنار موارد بالا، سکته مغزی، مصرف بیش از حد الکل، و… نیز می‌تواند باعث اغماء شود.
تفاوت بین کما و مرگ مغزی چیست؟
پس از یک آسیب دیدگی شدید یا بیماری که مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بیماران ممکن است به صورت مداوم در حالت بیهوش قرار گیرند. بسته به سطح هوشیاری، بیماران ممکن است دچار کما یا مرگ مغزی شوند.
در حالت کما بیماران نمی‌توانند بیدار شوند، به محرک‌هایی مانند درد، صدا یا لمس پاسخ نمی‌دهند و چرخه خواب و بیداری را تجربه نمی‌کنند. اگر قسمت تحتانی ساقه مغز نیز آسیب دیده باشد، بیمار اغلب برای تنفس به دستگاه تنفس نیاز دارد. به هوش آمدن بیمار دچار کما به علت و شدت آسیب و مدت زمان کما بستگی دارد. بیشتر بیماران سرانجام تا حدی هوشیاری خود را باز می‌یابند. مراقبت از بیمار بصورت فردی است و شامل فیزیوتراپی و مراقبت دقیق پرستاری است. بیماران در کما به طور متناوب از محیط اطراف خود آگاه هستند و ممکن است به دستورات پاسخ دهند. البته به طور کلی آن‌ها اغلب خواب آلود و بی پاسخ هستند، اما ممکن است لحظاتی داشته باشند که کلماتی را به زبان بیاورند، به درد واکنش نشان دهند و اشیا را نگه دارند.
منابع
https://www.life-source.org/latest/what-is-the-difference-between-a-coma-and-brain-death/
https://www.christophermellino.com/blog/2015/may/what-is-the-difference-between-a-coma-and-brain-/